Στην Καισαριανή με το Λάκη Χαλκιά: Μια μαγική βραδιά

Ήταν από αυτές τις μοναδικές, μαγικές στιγμές που ομορφαίνουν τη ζωή μας. Δυσκολεύομαι να περιγράψω τα όσα ένιωσα χθες το βράδι στην Καισαριανή, όπου βρέθηκα μετά από πρόσκληση του εκλεκτού μουσικού και φίλου μου Αλέξη Βάκη.
Ο Λάκης Χαλκιάς στον "Επιτάφιο" και στο "Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού". Μια φωνή απίστευτη που μας ταξίδεψε ξεκινώντας με τη "Ζωή εν Τάφω" και έκανε τα μάτια να βουρκώσουν με το "Όνειρο" από το "Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού". Που μετέτρεψε τον Επιτάφιο σε μυσταγωγία. Δίπλα του στάθηκε επάξια η Σταυρούλα Μανωλοπούλου.
Όσο για την ορχήστρα, τι να πω; Τέτοια καθαρότητα σπάνια συναντάς.
Ο Λάκης Χαλκιάς -ίσως η τελευταία μεγάλη φωνή- είναι ένας άνθρωπος ζεστός που σε κερδίζει από την πρώτη χειραψία. Θεωρώ μεγάλη τύχη το ότι βρέθηκα εκεί και ήθελα να σας παρακινήσω να ανηφορίσετε σήμερα Τρίτη στην Καισαριανή. Είναι μια εμπειρία που δεν πρέπει να τη χάσετε...

Κάπου κοντά μου ένιωθα σε όλη τη βραδιά την παρουσία του Γιάννη Ρίτσου, με ένα χαμόγελο. Η φωνή του Χαλκιά στάλαζε μέσα μας σαν μετάληψη στίχο το στίχο, λέξη τη λέξη...
Θυμήθηκα και του το είπα για τους ανθρώπους που κατασκήνωσαν στο Σύνταγμα πριν από λιγες μέρες. Είναι αυτοί που ξαφνικά έχασαν τη γη κάτω από τα πόδια τους με το κλείσιμο του "Λαναρά". Κάθονταν εκεί, άνθρωποι του μόχθου και άκουγαν τους "Μετανάστες". Και η φωνή του εκεί στο Σύνταγμα σε γέμιζε οργή και κουράγιο:
"Έτσι ήρθαν τα πράγματα, μα έτσι δεν θα πάνε..."

...Και όλα άρχισαν από μια πρόσκληση που μου ήρθε μέσω Facebook. Αντιγράφω:

Τη Μεγάλη Δευτέρα και τη Μεγάλη Τρίτη (13 και 14 Απριλίου), η χειμερινή περίοδος της «Μαγιοπούλας» κλείνει με δύο σημαντικές μουσικές παραστάσεις:

Ο γνωστός και αγαπημένος τραγουδιστής Λάκης Χαλκιάς θα ερμηνεύσει δύο ιστορικούς κύκλους τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη: τον «Επιτάφιο» (από το ομώνυμο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου) και το «Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» (σε στίχους του συνθέτη), όπως και τραγούδια άλλων μεγάλων ελλήνων συνθετών.
Τραγουδούν επίσης η Σταυρούλα Μανωλοπούλου, ο Βασίλης Κορακάκης και ο Παναγιώτης Τσίτσικας, ενώ η μουσική επιμέλεια και οι ενορχηστρώσεις είναι του Αλέξη Βάκη.
Συμμετέχει επταμελής ορχήστρα που αποτελείται από τους μουσικούς:

Βασίλη Κορακάκη- μπουζούκι
Παναγιώτη Τσίτσικα- μπουζούκι
Τάσο Αθανασιά- ακορντεόν
Γιώργο Φουντούκο- ακουστική κιθάρα
Τάσο Αντωνιάδη- κλασική κιθάρα
Αντώνη Τζίκα- κοντραμπάσο
και Αλέξη Βάκη- πιάνο.

«Μαγιοπούλα», Οδεμησίου 9 και Βρυούλων, Καισαριανή (στο ύψος του παλιού γηπέδου της Νήαρ Ηστ) Τηλέφωνο: 2107214934

Για τον "Επιτάφιο"
Τον «Επιτάφιο» ο Μίκης Θεοδωράκης τον συνέθεσε στο Παρίσι το 1958.Ο Γιάννης Ρίτσος κατοικούσε στην Αθήνα και μετά την επιστροφή του από την εξορία άρχισε να επανεκδίδει τα βιβλία του.
Κάθε καινούργια έκδοση την έστελνε στο Παρίσι στον συνθέτη και ανάμεσά τους, του έστειλε και τον «Επιτάφιο» με την αφιέρωση «το βιβλίο τούτο κάηκε από τον Μεταξά στα 1938 κάτω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός»
Είναι καταπληκτικό αυτό που σημειώνει ο Μίκης Θεοδωράκης : τον «Επιτάφιο» - το μεγαλύτερο μέρος του -τον μελοποίησε περιμένοντας τη γυναίκα του μέσα στο αυτοκίνητο, να ολοκληρώσει τα ψώνια της σε ένα παρισινό σούπερ μάρκετ. Είχε μαζί του το βιβλίο και μελοποιούσε τους στίχους, σημειώνοντας με μολύβι στα περιθώρια.Το βράδυ εκείνο, σε μια φιλική συντροφιά που μαζεύτηκε σπίτι του, έπαιξε για πρώτη φορά κομμάτια από το έργο για να δει τις αντιδράσεις των προσκεκλημένων του.
Όταν ολοκλήρωσε τη μελοποίηση και τις αντιγραφές, έστειλε από ένα αντίτυπο στην Αθήνα στον Μάνο Χατζιδάκι, στον Γιάννη Ρίτσο και σ΄ένα φίλο του, τον Βύρωνα Σάμιο. Οι δύο πρώτες ηχογραφήσεις του έργου έγιναν σχεδόν ταυτοχρόνως και ο συνθέτης ήταν παρών και στις δύο, αφού ήδη είχε έρθει στην Αθήνα.
Στον πρώτο χρόνο κυκλοφορίας του έργου, στις δύο εκδόσεις του, υπήρχαν ποικίλες αντιδράσεις. Βεβαίως τα βέλη συγκέντρωσε κυρίως η «λαϊκή» έκδοση με τον Μπιθικώτση, η οποία θεωρήθηκε ιεροσυλία.
Μάλιστα, μία ομάδα αριστερών διανοούμενων οργάνωσε συγκέντρωση τον Δεκέμβριο του 1960 για να καταδικάσει το έργο. Αντίστοιχη ήταν και η αντίδραση της Αριστεράς ακόμη και από την εξορία όπου βρίσκονταν πολλά στελέχη της.
Εκτός όμως από τις αντιδράσεις αυτές, υπήρξαν και οι επίσημες αντιδράσεις της κυβέρνησης που απαγόρευσε τη μετάδοση των τραγουδιών από το ΕΙΡ.
Ηταν η πρώτη από τις άπειρες απαγορεύσεις που γνώρισε η μουσική του Θεοδωράκη από εκεί και πέρα και με βάση κάθε φορά τις πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν στη χώρα.
Τον Μάρτη του 1961, ο Σύλλογος Φοιτητών της Νομικής οργάνωσε την πρώτη συναυλία παρουσίασης του έργου στο ΝΕΟ ΘΕΑΤΡΟ Πατησίων με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση ως ερμηνευτή.
Η αντίδραση της δεξιάς κυβέρνησης ήταν αναμενόμενη, η αντίδραση της ηγεσίας της Αριστεράς ήταν αυτή που ξένισε και έφερε τον νεαρό τότε Θεοδωράκη για πρώτη φορά σε αντιπαράθεση με τον επίσημο πολιτικό χώρο όπου ανήκε.
Δ.Χατζόπουλος

Πηγή: Ειδική έκδοση Καθημερινή -100 Δίσκοι και η ιστορία τους, από τον Μελωδία FM 99,2.

Η φωτογραφία που ενέπνευσε το Γιάννη Ρίτσο. Ο θρήνος της μάνας πάνω από το νεκρό διαδηλωτή Τάσο Τούση

Γιάννης Ρίτσος, Επιτάφιος

XVII
Βασίλεψες, αστέρι μου, βασίλεψε όλη η πλάση,
κι ο ήλιος, κουβάρι ολόμαυρο, το φέγγος του έχει μάσει.

Κόσμος περνά και με σκουντά, στρατός και με πατάει
κ' εμέ το μάτι ουδέ γυρνά κι ουδέ σε παρατάει.

Και δες, μ' ανασηκώνουνε χιλιάδες γιους ξανοίγω,
μα, γιόκα μου, απ' το πλάγι σου δε δύνουμαι να φύγω.

Όμοια ως εσένα μου μιλάν και με παρηγοράνε
και την τραγιάσκα σου έχουνε, τα ρούχα σου φοράνε.

Την άχνα απ' την ανάσα σου νοιώθω στο μάγουλο μου,
αχ, κ' ένα φως, μεγάλο φως, στο βάθος πλέει του δρόμου.

Τα μάτια μου σκουπίζει τα μια φωτεινή παλάμη,
αχ, κ ή λαλιά σου, γιόκα μου, στο σπλάχνο μου έχει δράμει.

Και να που ανασηκώθηκα∙ το πόδι στέκει ακόμα∙
φως ιλαρό, λεβέντη μου, μ' ανέβασε απ' το χώμα.

Τώρα οι σημαίες σε ντύσανε. Παιδί μου, εσύ, κοιμήσου,
και γω τραβάω στ' αδέρφια σου και παίρνω τη φωνή σου.

Φωτογραφία: Θεσσαλονίκη, Μάϊος 1936

"...Θεσσαλονίκη 1936. Οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης, του Βόλου, της Ξάνθης, της Δράμας και της Καβάλας κατεβαίνουν σε απεργία ζητώντας την εφαρμογή της συλλογικής σύμβασης. Στην απεργία πήραν μέρος 40.000 καπνεργάτες. Τις επόμενες μέρες ακολουθούν συγκρούσεις. Στις 9 του Μάη οι χωροφύλακες αρχίζουν επιθέσεις στις συγκεντρώσεις των απεργών. Οι αυτοκινητιστές είχαν κατέβει σε απεργία αλληλεγγύης στην Εγνατία. Για να αμυνθούν στήνουν οδοφράγματα.

Οι χωροφύλακες χτυπάνε «στο ψαχνό». Πρώτος νεκρός ο Τάσος Τούσης. Ακολουθούν άλλοι τέσσερις. Αντί για σημαίες υψώνονται μαντίλια βουτηγμένα στο αίμα. Οι διαδηλωτές φωνάζουν: «Κάτω οι δολοφόνοι, να φύγει η κυβέρνηση Μεταξά». Λίγο πιο πέρα οι χωροφύλακες πυροβολούν άοπλο πλήθος. «Απολογισμός»: 20 νεκροί, 300 τραυματίες. Το απόγευμα γίνεται νέα διαδήλωση, τη νύχτα η κυβέρνηση Μεταξά στέλνει στρατιωτικές δυνάμεις από τη Λάρισα και τέσσερα αντιτορπιλικά.

Την επόμενη μέρα η κηδεία των θυμάτων είναι πραγματικός παλλαϊκός ξεσηκωμός. Στο νεκροταφείο συγκεντρώνονται 150.000 άνθρωποι. Στις 11 του Μάη κηρύσσονται απεργίες διαμαρτυρίας σε πολλές πόλεις της χώρας και στις 13 του Μάη πανελλαδική απεργία. Οι καπνέμποροι υποχωρούν στις περισσότερες οικονομικές διεκδικήσεις. Η κυβέρνηση Μεταξά αρνείται να ικανοποιήσει τα πολιτικά αιτήματα5. Ο Γιάννης Ρίτσος, συγκλονισμένος απ' τα γεγονότα, γράφει τον «Επιτάφιο». Στις 10 του Μάη ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει τη συγκλονιστική φωτογραφία, όπου απεικονίζεται μια μάνα να θρηνεί καταμεσής του δρόμου το νεκρό παιδί της. Ο νεκρός είναι ο Τάσος Τούσης...."
Πηγή: Ριζοσπάστης, 30/4/2008

Το όνειρο (από το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού)
Στίχοι- Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Δυο γιους είχες μανούλα μου
δυο δέντρα, δυο ποτάμια,
δυο κάστρα Βενετσιάνικα,
δυο δυόσμους, δυο λαχτάρες.

Ένας για την ανατολή
κι ο άλλος για τη δύση
κι εσύ στη μέση μοναχή
μιλάς, ρωτάς, μιλάς, ρωτάς
τον ήλιο.

Ήλιε που βλέπεις τα βουνά,
που βλέπεις τα ποτάμια
όπου θωρείς τα πάθη μας
και τις φτωχές μανούλες.

Αν δεις τον Παύλο φώναξε
και τον Ανδρέα πες μου.
Μ' έναν καημό τ' ανάστησα
μ' έναν λυγμό τα γέννου.

Μα κείνοι παίρνουνε βουνά
διαβαίνουνε ποτάμια
ο ένας τον άλλο ψάχνουνε
για ν' αλληλοσφαγούνε.

Κι εκεί στο πιο ψηλό βουνό,
στην πιο ψηλή ραχούλα
σιμά κοντά πλαγιάζουνε
κι όνειρο ί- κι όνειρο ίδιο βλέπουν.

Στης μάνας τρέχουνε κι οι
δυο το νεκρικό κρεβάτι.
Μαζί τα χέρια δίνουνε της
κλείνουνε τα μάτια.

Και τα μαχαίρια μπήγουνε
βαθιά μέσα στο χώμα.
Κι απέκει ανέβλυσε νερό
να πιεις να ξε- να πιεις να ξεδιψάσεις.