Το παιδί και το βιβλίο

Χθες το βράδυ είχαμε διακοπή ρεύματος(το περιστατικό συνέβη την εποχή της απεργίας της ΔΕΗ, όπου υπήρξαν κάποιες περιορισμένες διακοπές), την «κρίσιμη ώρα» που τα παιδιά πάνε για ύπνο. Μετά τον μικρό πανικό και την έξαψη που ακολούθησε, με όλα αυτά τα κεριά και τα φαναράκια, που έδιναν μια γιορτινή ατμόσφαιρα στο σπίτι, έπρεπε να τα πείσω να πάνε για ύπνο. Ο μικρός- μικρός, που δεν είχε κοιμηθεί το μεσημέρι κατέρρευσε εύκολα με μια ακόμη αφήγηση της Κοκκινοσκουφίτσας. Στην Κόρη όμως δεν πιάνουν αυτά…
Ο μπαμπάς είναι υποχρεωμένος, βρέξει- χιονίσει να μας διαβάσει βιβλίο πριν κοιμηθούμε. Ακόμη κι αν έχει διακοπή ρεύματος! Αφήσαμε στην άκρη τον ογκώδη τόμο με τα παραμύθια των Γκριμ, που διαβάζουμε τον τελευταίο καιρό, φέραμε κεριά στο δωμάτιο και διαβάσαμε τα διασκεδαστικά παραμύθια του Geoffroy de Pennart Ο Λύκος ξαναγύρισε και Να 'μαι ξανά.
Φυσικά δεν μείναμε εκεί… Κλείσαμε με δυο μικρότερα βιβλιαράκια, μέχρι επιτέλους να αποσυρθεί ο μπαμπάς. Ήρθε και το ρεύμα! Η κόρη μου λατρεύει το διάβασμα, όπως και οι δυο γιοί μου. Δεν υπάρχει μέρα που να μη διαβάσουν έστω και κάτι μικρό. Έχει γίνει ένα κομμάτι της καθημερινότητάς τους, που το απολαμβάνουν.
Πώς να κάνουμε να αγαπήσει το παιδί το βιβλίο; Είναι απλούστατο: Του μαθαίνουμε από την πιο τρυφερή ηλικία τις χαρές της ανάγνωσης. Όλα τα υπόλοιπα έπονται… Και είναι πολύ εύκολο τα παιδιά να κατανοήσουν πόσο απολαυστική μπορεί να είναι μια ιστορία. Ακούω γονείς να διαμαρτύρονται πως τα παιδιά τους δεν διαβάζουν ποτέ ή πως δεν θα «καταλάβουν» κάποιο βιβλίο γιατί δεν είναι της ηλικίας τους!
Μου το έλεγε συνάδελφος μητέρα 10χρονου αγοριού για τον «Τρελαντώνη». Προσπάθησα –χωρίς να φανεί ότι κομπάζω να της εξηγήσω ότι η κόρη μου, μόλις 4 ½ χρονών, όχι μόνο τον κατάλαβε, αλλά είναι και το αγαπημένο της βιβλίο… Μάλιστα πριν λίγες μέρες μου δήλωσε ότι όταν μεγαλώσει θα …γράψει τον Τρελαντώνη (νομίζω ότι θα το διασκέδαζε η Πηνελόπη Δέλτα) και την Πουπού και την Καρλότα (τρέμε Τριβιζά!)…
Ο γιος της συναδέλφου, την ίδια ώρα που δεν «καταλαβαίνει» τα βιβλία, ξέρει όλα τα σίριαλ της τηλεόρασης απ’ έξω και ανακατωτά. Η τηλεόραση δεν σβήνει ποτέ στο σπίτι και τα λιγοστά βιβλία χρησιμοποιούνται για… διακόσμηση. Οι γονείς το πολύ να διαβάσουν κανένα περιοδικό (όχι για …γονείς!)


Οι …ηλικίες του βιβλίου

0-2 ετών
Οι ειδικοί προτείνουν να διαβάζουμε στο παιδί από τότε που δεν μιλάει καν. Ο Σύλλογος Λογοπαθολόγων της Κύπρου προτείνει να αγοράζουμε το πρώτο βιβλίο στο παιδί μόλις γεννηθεί! Ευτυχώς πια υπάρχουν βιβλία για όλες τις ηλικίες. Από τα πάνινα και τα πλαστικά που προσφέρονται ακόμη και για την μπανιέρα, μέχρι τα πιο περίτεχνα και επιμελημένα, μπορεί κανείς να βρει κυριολεκτικά ό,τι θέλει.
Ακόμη κι αν δεν υπάρχουν λέξεις αλλά μόνο εικόνες, η πρώτη επαφή ανοίγει έναν μαγικό κόσμο στο παιδί. Το εξοικειώνει με την ιδέα ότι κάθε βιβλίο που διαβάζουμε, κρύβει μέσα του ένα όμορφο μυστικό, που περιμένει να το ανακαλύψεις. Ακόμη και ο ήχος των λέξεων, η γλώσσα, έχουν τη δική τους μαγεία.
Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα νεογέννητα αντιδρούν πολύ θετικά σε ρυθμούς και ιστορίες που άκουγαν όταν ήταν ακόμη μέσα στη κοιλιά της μαμάς τους και ξεχωρίζουν τη φωνή των γονιών τους από τις φωνές των άλλων ενηλίκων.

Τα νεογέννητα ηρεμούν με το διάβασμα ακούγοντας τον ήχο της φωνής σας. Ας δούμε και μερικές πρακτικές οδηγίες:
-Όταν διαβάζουμε κρατάμε το βιβλίο ανοιγμένο μπροστά μας. Πρέπει να έχουμε το παιδί στην αγκαλιά μας, με το πρόσωπό μας κοντά στο δικό του.
-Να χρησιμοποιούμε μικρές προτάσεις, να μιλάμε όσο το δυνατόν πιο μελωδικά και να μιλάμε πολύ καθαρά.
-Να ανεβάζουμε και να κατεβάζουμε τον τόνο της φωνής, ανάλογα με το θέμα και να παίρνουμε διαφορετικές εκφράσεις (να γουρλώνουμε τα μάτια, να το κοιτάζουμε προσεκτικά, να χαμογελάμε έντονα κλπ)
-Να κουνάμε ρυθμικά το σώμα μας, να μακραίνουμε τις λέξεις (τοοοοοσο μεγάαααααλη), αλλά να κάνουμε και μεγάλες παύσεις.
-Μπορούμε να αρχίζουμε το βιβλίο από οποιαδήποτε σελίδα, ή να το αφήνουμε στην άκρη αν δεν τραβά το ενδιαφέρον του παιδιού.
-Από 18 μηνών μπορεί αν εκπλαγούμε βλέποντας το παιδί να διαλέγει αυτό που θέλει αν του διαβάσουμε.

2-6 ετών
Όσο το παιδί μεγαλώνει και εξοικειώνεται με τις λέξεις, κατανοεί όλο και πιο σύνθετα νοήματα. Διαβάζοντάς του, το βοηθάμε να μάθει και να πλουτίσει το λεξιλόγιο και τη φαντασία του.
Από μικρό θα πρέπει να εξοικειώσουμε το παιδί με τα βιβλιοπωλεία και τις βιβλιοθήκες. Μπορούμε να πηγαίνουμε μαζί του και αν το αφήνουμε να διαλέξει τα βιβλία που θα δανειστεί ή θα αγοράσει.
Τα βιβλία που αγοράζουμε θα πρέπει να έχουν απλές σύντομες ιστορίες με μεγάλες έγχρωμες εικόνες και λίγα λόγια και να  διαλέγουμε βιβλία με ήρωες με τους οποίους το παιδί  μας να μπορεί να ταυτιστεί. Θα πρέπει ακόμη να διαλέγουμε βιβλία όπου υπάρχουν επαναλαμβανόμενες φράσεις, ή βιβλία με ‘ρίμα’ δηλαδή ομοιοκαταληξία,  έτσι το παιδί να νιώθει πως μπορεί  από μόνο του να διαβάσει ένα μέρος του βιβλίου. Ακόμη θυμάμαι απ’ έξω ακόμη κι εγώ το «Ο Μουρής το γουρουνάκι θέλει ξύλα για το τζάκι», το «Σήμερα λείπει η μαμά του λιχούδη του Λουκά» που διαβάζαμε ατελείωτες φορές. Τα παιδιά μετά κάνουν ότι τα διαβάζουν τα παιδιά, αφού πια τα έχουν μάθει απ’ έξω… Δοκιμάστε να διαβάσετε ποιήματα μεγάλων μας ποιητών στα παιδιά. Μπορεί και να μην καταλαβαίνουν απολύτως τίποτα, όμως θα νιώσουν κάτι. Κι άλλοι θησαυροί τα περιμένουν μεγαλώνοντας. Στο χέρι τους είναι να τους βρουν μέσα στα βιβλία.
-Ένα βιβλίο μπορεί να γεννήσει έντονα συναισθήματα τόσο στα παιδιά, όσο και σε μας. Είναι σημαντικό να μοιραστούμε τη συγκίνηση των παιδιών και να δείξουμε πόσο μεγάλη σημασία μπορεί να έχει μια ιστορία.
-Είναι σημαντικό να «δραματοποιούμε» ότι διαβάζουμε, σα να ανεβάζουμε ένα θεατρικό έργο! Είναι πολύ διασκεδαστικό για τα παιδιά αλλά και για μας, ενώ τα βοηθά να κατανοήσουν καλύτερα αυτό που τους διαβάζουμε

Ένα παιδί, όπως τονίζει η λογοπαθολόγος Μαρία Παφίτη, μαθαίνει από τα βιβλία πως οι ιστορίες έχουν αρχή και τέλος, ότι ο γραπτός λόγος ξεκινάει από αριστερά προς τα δεξιά, πλουτίζει το λεξιλόγιό του.
Μερικές φορές είναι καλύτερα να πλάσουμε μια νέα ιστορία βλέποντας τις εικόνες, και μετά να δώσουμε στο παιδί τη δυνατότητα να κάνει το ίδιο. Δεν ρωτάμε ποτέ άμεσα, αφού τελειώσουμε την ιστορία που διαβάσαμε π.χ. ‘Τι είναι αυτό’ ή ‘Τι έγινε μετά’.  Προσποιούμαστε πως έχουμε συγχυστεί, ή πως έχουμε ξεχάσει εντελώς την ιστορία αφού είμαστε ο κύριος ή η κυρία Ξεχασιάρα και έτσι αστειευόμενοι μπορούμε να καταφέρουμε το παιδί να μας περιγράψει όλα τα γεγονότα και όλους τους ήρωες του βιβλίου χωρίς να το καταλάβει.  Όπως έχει προαναφερθεί αν το παιδί είναι τριών χρόνων μπορεί να αφηγηθεί μέρος της ιστορίας ενώ σε ηλικία πέντε χρόνων μπορεί να αφηγηθεί μια ιστορία δίνοντας την αρχή, τη μέση και το τέλος. 
Όλα μπορεί να γίνουν ένα ωραίο παιχνίδι: Διάβαζα, θυμάμαι, την «Κόκκινη Πριγκίπισα» της Σόφκα Ζινόβιεφ και η Κόρη με τριγύριζε να μάθει τι λέει. Μόλις ειδικά άκουσε ότι πρόκειται για… πριγκίπισα, ήθελε και λεπτομέρειες. Ήμουνα τυχερός που είχε και κάποιες φωτογραφίες της ηρωίδας όταν ήταν κοριτσάκι. Η κόρη μου μαγεύτηκε! Από εκεί ξεκινώντας βγάλαμε παραμύθια για την «κόκκινη», την «πράσινη», τη «μοβ», την «κίτρινη», τη «γαλάζια» και φυσικά τη «ροζ» πριγκίπισα. Η κάθε μια από αυτές είχε μανία για ένα χρώμα. Ήταν η αρχή για ατέλειωτες ιστορίες και παιχνίδια.
Η μια ιστορία γεννά την άλλη με τρόπο μαγικό!

Ο Τρελαντώνης που έλεγα στην αρχή έχει γίνει σχεδόν μέλος της οικογένειάς μας! Τα παιδιά πήγαν και είδαν την παράσταση. Ακούμε τη μουσική και τα τραγούδια από το πρωί ως το βράδυ και τα δυο μικρά τα …χορογραφούν! Συζητάμε για τις γκάφες της Πουλουδιάς σα να είναι φίλη μας. Παίρνουμε το βιβλίο με τις αναμνήσεις της Πηνελόπης Δέλτα και βλέπουμε στις φωτογραφίες τα πραγματικά πρόσωπα που ενέπνευσαν τους ήρωες! Ακόμη και την …πολιτική μπλέξαμε όταν εξήγησα στη κόρη μου ότι ο Αντώνης Σαμαράς που είδαμε στην τηλεόραση είναι δισέγγονος της Πουλουδιάς! «Είναι ο Τρελαντώνης», αναφώνησε εκείνη…
Επινοήσαμε και παιχνίδια… Το διάβασμα μπορεί να σου χαρίσει ώρες ατέλειωτης διασκέδασης! Δεν χρειάζεται τίποτε να είναι «στημένο» ή υποχρεωτικό.


Από 6 ετών
Αν έχουμε δουλέψει σωστά, τονίζει η κυρία Παφίτη, το παιδί ήδη θα αγαπά τα βιβλία και θα επιζητά από μόνο του να διαβάζει.  Εξακολουθούμε όμως ως γονείς να είμαστε το σωστό πρότυπο.  Στην Α΄ τάξη αγοράζουμε βιβλία που έχουν επαναλαμβανόμενες φράσεις έτσι ώστε να είναι εύκολο για αυτό να τα διαβάσει.  Αγοράζουμε βιβλία που έχουν μικρές εικόνες πάνω από κάποιες από τις λέξεις, ή βιβλία που να είναι αστεία ώστε το παιδί να απολαμβάνει το διάβασμα.  Όταν το παιδί μπορεί να απολαύσει από μόνο του βιβλία τότε αγοράζουμε βιβλία που να έχουν μέσα πολλές χαρακτηριστικές εικόνες και που να αναφέρονται σε γεγονότα και ανησυχίες της ζωής ενός παιδιού.  Στις επόμενες τάξεις αγοράζουμε βιβλία  που να σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Θα είναι καλό να κάνουμε κανόνα μας να απολαμβάνουμε μαζί με το παιδί μας ένα απόσπασμα από ένα λογοτεχνικό βιβλίο κάθε βράδυ.  Είναι απαραίτητο να υπάρχει ώρα βιβλίου όπως υπάρχει ώρα φαγητού!
Καθοριστικό και το δικό μας παράδειγμα. Αν το παιδί μας βλέπει να διαβάζουμε, αν στο σπίτι μας τα βιβλία είναι κομμάτι της καθημερινής ζωής και για μας τους γονείς, είναι σίγουρο ότι θα θελήσουν να μας μιμηθούν. Όσο κι αν τους φαίνονται στην αρχή απογοητευτικά τα μεγάλα βιβλία μας όπου δεν υπάρχει η παραμικρή εικόνα, σιγά- σιγά η περιέργεια νικά. Μπορούμε να μοιραστούμε μαζί τους ένα κομμάτι από αυτό που διαβάζουμε και να μη τα παραπέμψουμε στο… μέλλον, όταν θα έχουν μεγαλώσει.

Για μεγαλύτερα παιδιά μια καλή ιδέα είναι και οι «Παιδικές Λέσχες Ανάγνωσης» που λειτουργούν πια σε αρκετούς Δήμους της χώρας. Στην ιστοσελίδα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.) www.ekebi.gr, μπορείτε να βρείτε ποια Λέσχη Ανάγνωσης βρίσκεται πιο κοντά σε σας, αλλά και πως μπορεί να δημιουργηθεί μια καινούργια Λέσχη. Το διάβασμα από μια μοναχική απόλαυση γίνεται με τέτοιον τρόπο που βοηθά και στην κοινωνικοποίηση του παιδιού. Ακόμη το παιδί μαθαίνει να εκφράζεται, να αναλύει και να περιγράφει ένα βιβλίο που διάβασε, κάτι που θα το βοηθήσει σε πολύ σημαντικό βαθμό και στο σχολείο.


Μια έρευνα από παιδιά για παιδιά!
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον η έρευνα που έκαναν παιδιά του 1ου Γυμνασίου της Καστοριάς σε σχέση με το διάβασμα και την τηλεόραση. Σύμφωνα με τις απαντήσεις που συγκέντρωσαν με ερωτηματολόγια που έφτιαξαν με τους καθηγητές τους:
-Τα κορίτσια αγαπούν περισσότερο το διάβασμα από τα αγόρια. Διαβάζουν κατά κανόνα το απόγευμα στο σπίτι, λιγότερο το βράδυ και στις διακοπές.
-Αγόρια και κορίτσια προτιμούν μυθιστορήματα-διηγήματα, περιπέτειες, κόμικς και λιγότερο επιστημονικά και ιστορικά βιβλία.
-Ο χρόνος που διαθέτουν για διάβασμα τα μικρότερα παιδιά είναι μισή ώρα έως 2 ώρες την ημέρα, ενώ τα μεγαλύτερα 1 έως 4 ώρες την ημέρα.
-Όταν ήταν μικροί τους διάβαζαν παραμύθια, τώρα προτιμούν να διαβάζουν μόνοι τους. Στο σπίτι διαβάζουν βιβλία, κυρίως η μητέρα και τα αδέρφια και λιγότερο ο πατέρας.
-Χρησιμοποιούν βιβλία της δημοτικής βιβλιοθήκης, όμως περισσότερο βιβλία της σχολικής βιβλιοθήκης, και κυρίως τα κορίτσια.
-Πολύ λίγα παιδιά παίρνουν συστηματικά κάποιο περιοδικό.
-Στην ερώτηση «τι σημαίνει για σένα η επίσκεψη της συγγραφέως κ. Σοφίας Μαντουβάλου στο σχολείο μας», τα παιδιά της Β΄ και Γ΄ τάξης απάντησαν τα περισσότερα ότι γνώρισαν από κοντά μια συγγραφέα και αγάπησαν πιο πολύ τα βιβλία. Κάποια παιδιά, κυρίως κορίτσια, σκέφτηκαν ότι ίσως γίνουν κάποτε συγγραφείς…
-Αγόρια και κορίτσια θέλουν να τους χαρίζουν βιβλία. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που δε θέλουν (κάποιοι από τα μεγαλύτερα αγόρια).

Πώς να διαλέγουμε βιβλία

Είπαμε ήδη πως μπορούμε να πηγαίνουμε με το παιδί στη βιβλιοθήκη ή στο βιβλιοπωλείο και να το αφήνουμε να διαλέγει το ίδιο. Καλό είναι να συμβουλευόμαστε τόσο τον βιβλιοθηκάριο όσο και τον βιβλιοπώλη. Υπάρχουν και εξειδικευμένα βιβλιοπωλεία για παιδιά, αλλά και πολλοί άνθρωποι με γνώσεις και μεράκι στο χώρο του βιβλίου που μπορούν να μας βοηθήσουν.
Κάθε βιβλίο δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είναι και καλό! Υπάρχει τόση πληθώρα και ποικιλία βιβλίων που πραγματικά χάνεσαι. Τα καλά κείμενα, η άρτια αισθητική, τα μηνύματα που περνά το κάθε παιδικό βιβλίο έχουν μεγάλη σημασία και βοηθούν από την πολύ τρυφερή ηλικία το παιδί να αποκτήσει τα δικά του αισθητικά κριτήρια και να μάθει να ξεχωρίζει αυτό που είναι πραγματικά ποιοτικό από το «φτηνιάρικο».
Οι εκθέσεις βιβλίου, οι ιστοσελίδες, οι παρουσιάσεις των περιοδικών που απευθύνονται στους γονείς μπορεί να γίνουν ένας θαυμάσιος οδηγός για να διαλέξουμε. Πραγματικά εκπληκτικό είναι και το διαδικτυακό περιοδικό για το παιδικό βιβλίο «Παπάκι στη μπανιέρα» (http://www.papakistimpaniera.gr/) Μπορείτε να αφεθείτε άφοβα στις επιλογές του!


Τι μπορούμε να κάνουμε έτσι ώστε το παιδί να αγαπήσει το βιβλίο;

Να γίνουμε το κατάλληλο πρότυπο για το παιδί. Να διαβάζουμε εμείς βιβλία, έτσι ώστε το παιδί να μας μιμηθεί.
Να βρίσκουμε χρόνο, ώστε να διαβάζουμε βιβλία μαζί με το παιδί και να αλληλεπιδρούμε με ευχάριστο τρόπο.
Να επιλέγουμε ώρες που θα είμαστε χαλαροί και να τις αφιερώνουμε στο διάβασμα μαζί με το παιδί. Καλό θα ήταν να υπάρχει μια σταθερότητα πχ. λίγο πριν τον βραδινό ύπνο.
Πηγαίνουμε μαζί με τα παιδιά σε βιβλιοπωλεία και τα αφήνουμε να επιλέξουν τα δικά τους βιβλία.
Προτιμάμε τα βιβλία που ανταποκρίνονται περισσότερο στο γνωστικό και αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού. Στα περισσότερα αναγράφονται οι ηλικίες των παιδιών στις οποίες απευθύνονται.
Επινοούμε παιχνίδια και δραστηριότητες που αφορούν το περιεχόμενο του βιβλίου, έτσι ώστε το διάβασμα να θεωρείται μια ευχάριστη δραστηριότητα και όχι αγγαρεία.
Τα βιβλία, καθώς και η ανάγνωσή τους, να θεωρούνται ως κάτι φυσιολογικό στα πλαίσια της οικογένειας. «Η μαμά και ο μπαμπάς διαβάζουν....», στο σπίτι υπάρχουν παντού βιβλιοθήκες κτλ.
Παίρνουμε αφορμές από τα βιβλία για να μεταδώσουμε αξίες στα παιδιά.
Δίνουμε βιβλία στα παιδιά με κάθε ευκαιρία και όχι μόνο κάθε γιορτή ή γενέθλια.


-Ευχαριστώ την Ψυχοπαιδαγωγό Μαρία Γιούργη για τη βοήθειά της
-Το κείμενο αυτό αποτελεί συνδυασμό σχετικού άρθρου που γράφτηκε στο "Παιδί & Νέοι Γονείς" και της ομώνυμης παρέμβασής μου σε Ημερίδα για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο σχολείο