Τι είναι το Βυζάντιο

Από τα ωραιότερα δώρα που πήρα αυτές τις ημέρες ήταν το βιβλίο της Τζούντιθ Χέριν, "Τι είναι το Βυζάντιο". Συναρπαστική αφήγηση και πολλά πράγματα που τα μαθαίνει κανείς για πρώτη φορά. Η διακεκριμένη βυζαντινολόγος αποδεικνύει πως το "απλό" δεν είναι "απλοϊκό".
Όπως άλλωστε γράφει η ίδια στον πρόλογο, το βιβλίο αυτό γεννήθηκε, όταν δυο εργάτες που είχαν αναλάβει κάποιες εργασίες στο Κing΄s College του Λονδίνου, όπου διδάσκει Βυζαντινή Ιστορία, χτύπησαν την πόρτα της και τη ρώτησαν τι ακριβώς είναι αυτό το μάθημα...
Έτσι με απλό τρόπο, καταφέρνοντας να κάνει ελκυστικό αυτό το κομμάτι της ιστορίας που πολλοί μαθητές βρίσκουν βαρετό, μας ταξιδεύει στο Βυζάντιο και στον πολιτισμό του.
Αξίζει να σημειώσω πως φέτος ο γιος μου κάνει (και)βυζαντινή ιστορία, της Πέμπτης Δημοτικού. Διαβάζοντας τη Χέριν ανακάλυψα έναν "χαμένο" αυτοκράτορα, προκαλώντας την έκπληξη του γιου μου και δυο φίλων του που πηγάινουν στην ίδια τάξη.
Το βιβλίο της ιστορίας του δημοτικού αφήνει να εννοηθεί πως ο Θεοδόσιος ο Α' διαδέχθηκε τον Ιουλιανό τον "Παραβάτη". Έλα όμως που μεσολάβησε ο Ουάλλης! Αυτοκράτορας που βασίλεψε για 14 χρόνια και σκοτώθηκε πολεμώντας τους Γότθους. Δικό του έργο είναι το μεγάλο υδραγωγείο της Κωνσταντινούπολης, του οποίου μάλιστα υπάρχει και φωτογραφία στο εν λόγω βιβλίο.
Ο Θεοδόσιος ήταν συνταξιούχος στρατηγός, που ξεκουραζόταν στα κτήματα του στην Ισπανία, όταν τον κάλεσε ο Αυτοκράτορας της Δύσης για να σώσει την Ανατολή. Αυτός άρπαξε την ευκαιρία και έγινε Αυτοκράτορας από τα στρατεύματά του! Μπήκε στην Κωνσταντινούπολη ως Αυτοκράτορας, ενώ την έβλεπε για πρώτη φορά στη ζωή του.
Στη συνέχεια, αφού καταδίωξε με κάθε τρόπο την αρχαία θρησκεία χάρισε κληρονομιά στους δυο γιους του όλη την Αυτοκρατορία!
Αυτά όλα δεν φάνηκαν αρκετά σημαντικά στους συγγραφείς του βιβλίου...

Ας γυρίσουμε όμως στη γνωστή βυζαντινολόγο. Αξίζει νομίζω να διαβάσουμε τη συνέντευξή της που δημοσιεύτηκε στα "Νέα"

Της Μαίρης Αδαμοπούλου
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου 2008

"Τι είναι λοιπόν το Βυζάντιο;
Ξεκίνησα με αυτό το ερώτημα: Γιατί πρέπει να το γνωρίζουμε και για ποιο λόγο είναι παρόν; Μελετώντας λοιπόν τις αιτίες για τα φοβερά επιτεύγματα του Βυζαντίου και την εντυπωσιακή μακροβιότητά του ανακαλύπτουμε πολύ περίεργα πράγματα. Αν συγκρίνουμε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με την κινέζικη, θα διαπιστώσουμε πως η Βυζαντινή δεν διαθέτει τόσες πολλές δυναστείες. Και παρά το γεγονός ότι και στο Βυζάντιο η δυναστεία παίζει σημαίνοντα ρόλο, η ιδέα πως ένας επιτυχημένος στρατηγός μπορεί να πάρει την εξουσία είναι κάτι πολύ παράξενο. Το Βυζάντιο συνάμα έχει άμεση σχέση με την Ορθοδοξία, αλλά έχει και πολλές άλλες πλευρές: τον αρχαίο ελληνικό, τον ρωμαϊκό και τον λαϊκό πολιτισμό.

Άλλο ένα βιβλίο για το Βυζάντιο. Γιατί;
Πρόκειται για ένα διαφορετικό βιβλίο που προσπαθεί να δείξει τη φυσιογνωμία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέσα από συμβάντα περίεργα και ενδιαφέροντα, τα οποία παρουσιάζονται κατά χρονολογική σειρά. Η συνολική παρουσίασή τους πιστεύω πως θα κάνει το Βυζάντιο πιο ελκυστικό και ενδιαφέρον για τον μη ειδικό αναγνώστη.

Είναι παρεξηγημένο το Βυζάντιο; Οι περισσότεροι το έχουν ταυτίσει με την Ορθοδοξία και τις ίντριγκες...
Βεβαίως και υπάρχουν αυτά, αλλά και πολλά άλλα περισσότερο ενδιαφέροντα. Οι αυτοκράτειρες, για παράδειγμα, έχουν το δικό τους προσωπικό, το δικό τους θησαυροφυλάκιο και πατρονάρουν λόγιους για να τους μεταφράσουν στίχους από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια ώστε να μαθαίνουν εύκολα τα έπη. Είναι εκπληκτικό αυτό το γεγονός και προσέδωσε ζωντάνια και ποιότητα στον πολιτισμό. Η ιστορία των γυναικών είναι ενδεικτική για να έρθουμε πιο κοντά στην πραγματικότητα του Βυζαντίου.

Ξέρουμε την αλήθεια για το Βυζάντιο;
Δεν θα μπορέσουμε ποτέ να μάθουμε την αλήθεια. Δεν πίστεψα ούτε για μια στιγμή πως μια διαφορετική ερμηνεία θα μας την αποκαλύψει. Ποτέ δεν θα υπάρξει μία ερμηνεία που θα λέει την αλήθεια και θα αποδεικνύει ότι οι άλλες δεν είναι αληθινές.

Έχουν γίνει λάθη; Όχι. Απλώς υπάρχουν και διαφορετικοί τρόποι να δούμε τα πράγματα. Όσο περισσότερες πληροφορίες έχουμε τόσο περισσότερα μαθαίνουμε. Ειδικά στην Ελλάδα, κάθε μέρα, σε κάθε τρύπα που ανοίγετε, βρίσκεται μπροστά σας το Βυζάντιο. Δείτε, για παράδειγμα, τις ανασκαφές του Μετρό, όπου ανακαλύφθηκε ένα σπάνιο χρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Β΄. Δεν είχε βρεθεί άλλο νόμισμα της εποχής του στην περιοχή της Αθήνας και θεωρούνταν πως στα χρόνια του ήταν αποκομμένη από την Κωνσταντινούπολη. Η άποψη αυτή ανατρέπεται.

Το Βυζάντιο και οι ίντριγκές του ζουν σήμερα στο Βατοπέδι;
Οι ιστορικοί έχουν μελετήσει αρχεία του Αγίου Όρους, τα οποία είναι υπερπλήρη καθώς οι μοναχοί συγκέντρωσαν όλα τα χρυσόβουλα με τις παραχωρημένες γαίες. Έκαναν λάθος οι αρχές που δεν συμβουλεύτηκαν τους βυζαντινολόγους. Θα είχαν απαλλαγεί από πολλά προβλήματα.

«Όλοι ανακαλύπτουν βυζαντινό παρελθόν»

Το βιβλίο σας έρχεται σε μια στιγμή που πραγματοποιείται η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή έκθεση περί Βυζαντίου στο Λονδίνο και αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον για τις βυζαντινές σπουδές...
Ολόκληρη η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, τα Βαλκάνια και η Ρωσία αλλάζουν με πολύ γρήγορους ρυθμούς και πολλές πλευρές της Ιστορίας τους αποκαλύπτονται. Δείτε, για παράδειγμα, τη Σερβία: ανήκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία για χρόνια. Οι Σέρβοι ηγέτες προσπάθησαν να μοιάσουν στους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, κληρονόμησαν το βυζαντινό τυπικό και τη χριστιανική πίστη. Όλες οι μικρές δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ανακαλύπτουν το βυζαντινό παρελθόν τους. Επηρεάστηκαν βαθιά από τα κωνσταντινουπολίτικα ιδεώδη και υιοθέτησαν και τον ίδιο τρόπο ζωής. Όσο ο κόσμος αλλάζει όλο και περισσότερο διαπιστώνουμε πως το Βυζάντιο ζει. Ακόμη και περιοχές που έχουν διαφορές μεταξύ τους, όπως η Τουρκία, η Συρία, η Ιορδανία και η Παλαιστίνη, επηρεάστηκαν πολύ από αυτό.

Το Βυζάντιο γίνεται επίκαιρο λόγω της διαμάχης μεταξύ χριστιανικού και ισλαμικού κόσμου;
Οπωσδήποτε προκαλεί ενδιαφέρον πώς το Βυζάντιο κατάφερε να επιβιώσει με την εξάπλωση του Ισλάμ, όταν η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική καταλήφθηκαν από τους μουσουλμάνους- βεβαίως παρέμειναν ζωντανές και κάποιες χριστιανικές κοινότητες- κι όμως η καρδιά της Αυτοκρατορίας παρέμεινε χριστιανική ώς το 1453. Παραμένει το μεγάλο ερωτηματικό πώς αντιστάθηκε και επιβίωσε ο χριστιανισμός στην Ανατολική Μεσόγειο..."

ΙΝFΟ
Τζούντιθ Χέριν, «Τι είναι το Βυζάντιο», Εκδ. Ωκεανίδα, μτφ. Χ. Σαμαρά.
σελ. 680, τιμή:
28 ευρώ.