Σκηνή πρώτη: Η οικογένεια τρώει μαζεμένη γύρω –γύρω από το τραπέζι, κάτι που σπανίως συμβαίνει, καθώς κανενός τα ωράρια δεν συμπίπτουν με του άλλου, ούτε καν τα Σαββατοκύριακα. Ο μεγάλος γιος, του οποίου το παράδειγμα ακολουθεί πάντοτε και ο μικρός έχει απλώσει τους αγκώνες του, έχει πιάσει με το πιρούνι ένα μεγάλο μπιφτέκι και το δαγκώνει. Αμέσως ο μικρός παίρνει την ίδια στάση και οι γονείς κοιτάζονται απελπισμένοι:
«Πόσες φορές σου έχουμε πει ότι δεν ακουμπάμε τους αγκώνες στο τραπέζι, δεν δαγκώνουμε έτσι το μπιφτέκι, αλλά το κόβουμε σε μικρά κομμάτια και…»
«Μπρχβξν». Κάτι τέτοιο ακατανόητο ακούγεται από την πλευρά του μικρού που έχει βάλει πατάτες και μπιφτέκια στο στόμα του και παράλληλα θέλει να παρέμβει και στη συζήτηση.
«…και δεν μιλάμε με γεμάτο το στόμα, ούτε βάζουμε τέτοιες τεράστιες μπουκιές. Μα επιτέλους!»
Η γαλήνη διαλύεται και οι γονείς αλληλοκατηγορούνται: Ποιος από τους δυο έπρεπε να μάθει στα παιδία «τρόπους» και δεν το έκανε;
Σκηνές δεύτερη και τρίτη: Ο μπαμπάς έχει συναντήσει κάποιους γνωστούς του με παιδιά. Το ένα είναι κορίτσι στην ηλικία του μεγάλου γιου. «Έλα να σε συστήσω» λέει γεμάτος χαρά. Προχωράνε μαζί –έτσι νομίζει ο μπαμπάς- προς την οικογένεια και όταν φτάνουν λέει στους γνωστούς του:
«Από εδώ ο γιος μου, είναι….»
Καταλαβαίνει ότι τον κοιτάζουν περίεργα, λες και τρελάθηκε. Κοιτάζει δίπλα του, πουθενά ο μεγάλος. Λες και τον κατάπιε η γη. Ο μπαμπάς προσπαθεί να δικαιολογήσει το «παιδί που ντρέπεται»
Η Τρίτη σκηνή, μια επόμενη μέρα είναι παραλλαγή της δεύτερης. Ο μπαμπάς καταφέρνει να συστήσει το γιο, αλλά εκείνος με ένα μισό «γειά» μέσα από τα δόντια, αφού υποτίθεται πως εκπλήρωσε την κοινωνική υποχρέωση, γυρνάει την πλάτη και φεύγει…
Και ο μπαμπάς, όπως και η μαμά σε αντίστοιχες περιπτώσεις, μένουν με τις απορίες: Έχουν τελικά σημασία οι «καλοί τρόποι»; Πώς θα μάθουμε το παιδί μας να φέρεται με σωστό και ευγενικό τρόπο στις κοινωνικές συναναστροφές, στις σχέσεις τους με άλλα παιδιά και μεγάλους; Από ποια ηλικία θα πρέπει να του μάθουμε να «σέβεται» και να έχει σωστή κοινωνική συμπεριφορά σε όποιον χώρο κι αν βρεθεί;
Πιο κάτω θα προσπαθήσουμε να βρούμε απαντήσεις, που μπορεί να βοηθήσουν και να γλιτώσουν, μαμά και μπαμπάς, από άλλες δυσάρεστες καταστάσεις στο μέλλον.
Επιθυμίες γονέων παιδεύουσι τέκνα
Μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες των γονιών είναι να αποκτήσει το παιδί τους «σωστή» συμπεριφορά. Το «ευγενικό» παιδί αντιμετωπίζεται ως η «βιτρίνα» της οικογένειας. Γι’ αυτό και οι γονείς είναι πολύ ανήσυχοι όταν πρωτοπηγαίνουν σε παιδικά πάρτυ, γιορτές και οικογενειακές συναναστροφές, καθώς εκεί γίνεται ένας έμμεσος ανταγωνισμός μεταξύ τους για το «ποιος έχει το πιο ευγενικό παιδί».
Αρχικά, λοιπόν, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι ο «ευγενικός» τρόπος κατακτιέται σιγά- σιγά. Το παιδί μας δεν είναι στρατιωτάκι. Αντίθετα, μάλιστα, η έννοια του «παιδιού» είναι ταυτόσημη με εκείνη του «παιχνιδιού» και του «αυθορμητισμού», γιατί όχι και της «αταξίας». Βέβαια, πολλοί γονείς, πριν πάνε σε επίσκεψη ή σε κάποιο πάρτυ, προειδοποιούν το παιδί λέγοντας «πρόσεξε εκεί που θα πάμε! Να κάθεσαι φρόνιμα, να μιλάς όμορφα, να είσαι ευγενικός, να προσέχεις πως τρως κτλ.». Τέτοιου τύπου υπενθυμίσεις (και όχι απειλές) είναι θεμιτές. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι το παιδί θα «συμμορφωθεί». Επομένως, όσο κι αν προσπαθούν οι γονείς να μάθουν στο παιδί τους «καλούς τρόπους», θα περάσουν σχεδόν σίγουρα από ένα στάδιο όπου τα λόγια, τα μαλώματα και οι απειλές δε θα έχουν αποτέλεσμα. Γι’ αυτό, θα πρέπει να έχουν όρια στις προσδοκίες τους. Όσο μικρότερο είναι το παιδί τόσο πιο δύσκολο του είναι να έχει «καλούς τρόπους».
Από ποια ηλικία θα πρέπει να του μάθουμε να «σέβεται» και να έχει σωστή κοινωνική συμπεριφορά σε όποιον χώρο κι αν βρεθεί;
Η σωστή ηλικία για να ξεκινήσουμε να μαθαίνουμε στο παιδί οποιαδήποτε συμπεριφορά είναι η … βρεφική! Ο σεβασμός και η σωστή κοινωνική συμπεριφορά μαθαίνεται από πολύ νωρίς. Η διαφορά είναι ότι, ενώ μαθαίνεται από νωρίς, εφαρμόζεται από το παιδί πολύ αργότερα, όταν είναι σε θέση να κατανοήσει καλύτερα τους κοινωνικούς κανόνες.
Το βρέφος παρατηρεί τους γονείς του και κρατά «σημειώσεις» από όσα βλέπει και ακούει. Επομένως, το παράδειγμα των γονέων είναι το κυριότερο εργαλείο που έχουν οι ίδιοι στα χέρια τους για να περάσουν στο παιδί την αξία του σεβασμού. Ο τρόπος που μιλούν μεταξύ τους οι γονείς, ο τρόπος που κινούνται, αγκαλιάζονται και κοιτάζονται μπορούν να διδάξουν ακόμα και σε ένα δίχρονο παιδί πώς πρέπει να συμπεριφέρεται.
Πέρα από το παράδειγμα του τρόπου που επικοινωνούν οι γονείς μεταξύ τους ή με τους άλλους, υπάρχει και το παράδειγμα του σεβασμού των οικογενειακών κανόνων (που επίσης διδάσκεται από τη βρεφική- νηπιακή ηλικία). Οι λεπτομέρειες της οικογενειακής ζωής είναι αυτές που θα διδάξουν στο παιδί την αξία του σεβασμού. Για παράδειγμα, ας αναρωτηθούν οι γονείς: χτυπούν την πόρτα της τουαλέτας πριν μπουν μέσα;/ περιμένουν να μαζευτούν όλοι στο τραπέζι για να ξεκινήσουν να τρώνε;/ ζητούν συγνώμη αν τους ξεφύγει κάποια «άσχημη» λέξη;/ υποδέχονται με όμορφο τρόπο τους επισκέπτες στο σπίτι τους;/ λειτουργούν ως θετικό πρότυπο όταν κάνουν οι ίδιοι επισκέψεις; κτλ.
Το παιδί, λοιπόν, μαθαίνει τη σωστή συμπεριφορά όταν οι γονείς λειτουργούν – από πολύ νωρίς- ως θετικό πρότυπο κοινωνικής συμπεριφοράς. Η ηλικία που επιβάλλεται να μάθει τους βασικούς κανόνες είναι εκείνη όπου το παιδί έχει επαφή με τον «έξω κόσμο», δηλαδή η νηπιακή ηλικία. Από εκεί και πέρα, οι κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς γίνονται όλο και πιο κατανοητοί στο παιδί όσο εκείνο ωριμάζει.
Τι γίνεται, όμως, αν το παιδί ξεχνά τους «καλούς τρόπους»;
Ακόμα κι αν το παιδί γνωρίζει ποιοι είναι οι καλοί τρόποι μπορεί να μην τους ακολουθεί. Οι πιθανές αιτίες είναι:
•Οι γονείς δεν είναι ιδιαίτερα κοινωνικοποιημένοι: Αυτό σημαίνει ότι σπάνια βγαίνουν έξω από το σπίτι και σπάνια υποδέχονται κάποιον στο δικό τους σπίτι. Έτσι, το παιδί δεν έχει αναπαραστάσεις κοινωνικής συμπεριφοράς και συμπεριφέρεται αδέξια όταν βρεθεί με πολύ κόσμο.
•Ο ρυθμός ωρίμανσης του παιδιού είναι πιο αργός: Τα παιδιά δεν ωριμάζουν με τον ίδιο ρυθμό. Έτσι, άλλα παιδιά μπορούν να συγκρατούν τις ενορμήσεις τους και να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τους «καλούς τρόπους» (ακόμα κι αν θέλουν το αντίθετο), ενώ άλλα παιδιά δεν έχουν το ίδιο επίπεδο ωριμότητας και λειτουργούν περισσότερο αυθόρμητα.
•Ο χαρακτήρας του παιδιού: άλλα παιδιά είναι πιο επιρρεπή στη «συμμόρφωση» με τους κανόνες και άλλα το αντίθετο. Μάλιστα, τα πρωτότοκα τείνουν να συμπεριφέρονται όπως επιθυμούν οι γονείς και οι άλλοι ενήλικες (άρα με «καλούς τρόπους»), ενώ τα υστερότοκα εκφράζουν πιο έντονα τις δικές τους επιθυμίες και μπορεί να ξεχνούν τους «καλούς τρόπους».
•Επιρροή από το πλαίσιο/ κατάσταση: έχει παρατηρηθεί ότι το ίδιο παιδί μπορεί να συμπεριφέρεται όμορφα σε ένα πλαίσιο , ενώ σε ένα άλλο να είναι ένας μικρός τύραννος. Αυτό ίσως οφείλεται στο πλαίσιο. Έτσι, υπάρχουν οικοδεσπότες που μπορεί να είναι πολύ ανεκτικοί στις «ζημιές» των παιδιών και άλλοι που είναι υπερβολικά αυστηροί. Αυτό δημιουργεί ένα ανάλογο κλίμα που το εισπράττει το παιδί και πράττει αναλόγως! Επίσης, ένα πλαίσιο πρωτόγνωρο (π.χ. λούνα παρκ) ή ταραγμένο (π.χ. μικρής χωρητικότητας παιδότοπος/ σπίτι σε συνδυασμό με πολλά άτομα) δημιουργεί ένταση στο παιδί που μπορεί να κλαίει , να φωνάζει και να γίνεται ιδιότροπο χωρίς το ίδιο να μπορεί να δώσει εξήγηση.
•Υπερβολή γονιού- Επαναστατικότητα παιδιού: όταν ο γονιός είναι υπερβολικά αυστηρός με το παιδί και αγχώνεται για το αν ο παιδί του ανταποκρίνεται επαρκώς -για να έχει εκείνος μια καλή «βιτρίνα»-, τότε το παιδί μπορεί να επαναστατεί. Ένας τρόπος για να το δείξει είναι να συμπεριφέρεται αντίθετα με αυτό που ο γονιός του, τόσο επίμονα, αναζητά.
•Η δύναμη της ομάδας: η ομάδα των συνομηλίκων ασκεί τεράστια επιρροή στη συμπεριφορά του παιδιού. Αν, λοιπόν, η ομάδα / ο αρχηγός επιλέγει να ξεχάσει τους «καλούς τρόπους», τότε όλοι ακολουθούν για να ανήκουν σε αυτή την ομάδα. Για παράδειγμα, σε ένα πάρτυ, μπορεί να αποφασίσει η ομάδα να πειράξουν κάποιο συγκεκριμένο παιδί. Τότε, οι «καλοί τρόποι» θυσιάζονται στο βωμό της ανάγκης του παιδιού να ανήκει στην ομάδα των συνομηλίκων.
•Διεκδίκηση προσοχής: κάθε παιδί διεκδικεί την αποκλειστική προσοχή του γονιού. Αρχικά, προσπαθεί να το πετύχει με το να είναι «καλό παιδί». Αν νιώσει ότι αυτό δεν αρκεί, τότε μπορεί να γίνει «κακό παιδί». Για παράδειγμα, μπορεί να διακόπτει συνέχεια το γονιό του την ώρα που μιλά με κάποιον στο τηλέφωνο ή από κοντά.
•Εκδικητικότητα παιδιού: αν η σχέση γονιού-παιδιού είναι ήδη κακή, τότε το παιδί μπορεί να «ξεχνά» συχνά τους «καλούς τρόπους» για να εκδικηθεί το γονιό του. Έτσι, έχει συγκεκριμένο κίνητρο (να εκνευρίσει το γονιό) και γι’ αυτό, ακόμα κι αν το μαλώσει ένας ενήλικας, μπορεί να αποδειχθεί αναποτελεσματικό. Το ίδιο παιδί μπορεί να αντιδρά τελείως διαφορετικά αν δεν είναι μπροστά οι γονείς του.
•Επίδειξη αδυναμίας: ένα παιδί που είναι πολύ απογοητευμένο από τον εαυτό του μπορεί , επίσης, να ξεχνά τους καλούς τρόπους. Προσπαθεί να πείσει το γονιό του ότι δεν αξίζει να ασχοληθεί μαζί του και να το πείσει να «συμμορφωθεί», γιατί είναι «κακό παιδί». Το παιδί αυτό πιστεύει , πράγματι, ότι είναι «κακό» και προσπαθεί να πείσει και τους άλλους γι’ αυτό.
Τρεις βασικές δεξιότητες
Πώς θα μάθουμε το παιδί μας να φέρεται με σωστό και ευγενικό τρόπο στις κοινωνικές συναναστροφές, στις σχέσεις τους με άλλα παιδιά και μεγάλους;
Εφαρμόζοντας τρεις βασικές δεξιότητες μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι ότι θα δούμε αποτελέσματα «καλής συμπεριφοράς»:
1) Επικοινωνία
-Τα πάντα είναι επικοινωνία: το βλέμμα, οι κινήσεις, τα λόγια. Φροντίστε να τα λειτουργείτε έτσι, ώστε να είστε ένα θετικό πρότυπο κοινωνικής συμπεριφοράς.
-Ενημερώστε το παιδί για το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται στις συναναστροφές λέγοντάς του πώς νιώθουν οι άλλοι ανάλογα με τη δική του συμπεριφορά. Για παράδειγμα, είναι καλύτερο να λέτε «Οι άλλοι χαίρονται όταν τους χαιρετάς» αντί να υπενθυμίζετε συνεχώς κανόνες του τύπου «Πρέπει να χαιρετάς».
-Ρωτήστε το μετά από κάποια έξοδο: «τι σου άρεσε εκεί που πήγαμε; Ήταν ευγενικοί; Τι λες;»
-Δώστε του παραδείγματα σεβασμού λειτουργώντας ως παρατηρητές. Αν, π.χ., κάθεστε σε κάποιο εστιατόριο μπορείτε να πείτε: «Για κοίτα πόσο φασαρία κάνει αυτός που μιλά δυνατά / βρίζει κτλ. Αυτός δε σέβεται τους άλλους».
-Ανακαλύψτε την αιτία που το παιδί μπορεί να «ξεχνά» τους καλούς τρόπους και βοηθήστε το να βρει μια άλλη –πιο υγιή- διέξοδο.
2) Όρια
Η «δουλειά» του παιδιού είναι να επιθυμεί και η «δουλειά» του γονιού είναι να του μάθει να συγκρατεί τις επιθυμίες του. Επομένως, αν –για παράδειγμα- το παιδί αρχίζει να σας διακόπτει την ώρα που μιλάτε με κάποιο φιλικό πρόσωπο, βάλτε του όρια (ακόμα κι αν μπορείτε να του δώσετε σημασία/ ακόμη κι αν το φιλικό πρόσωπο σάς λέει ότι δεν έχει πρόβλημα να σας διακόπτει το παιδί σας).
Σε τέτοιες περιπτώσεις το να τιμωρείτε, να απειλείτε, να ειρωνευτείτε, να ουρλιάζετε ή να κάνετε το χατίρι του παιδιού είναι σχετικά εύκολο. Το να βάζετε όρια, όμως, δεν είναι καθόλου εύκολο. Πρέπει να έχετε σταθερό τόνο φωνής και αποφασιστικό ύφος. Αυτό που χρειάζεται να ακούσει το παιδί είναι ότι καταλαβαίνετε την ανάγκη του, αλλά πιστεύετε ότι αυτή μπορεί να περιμένει. Έπειτα, απλά, αδιαφορήστε. Και αργότερα, που θα είστε διαθέσιμοι, δώστε στο παιδί τη σημασία που του αξίζει.
3) Ενθάρρυνση
Πολλοί γονείς δίνουν σημασία στην παράβαση ενός κανόνα και καταφεύγουν σε διάφορες μεθόδους πειθαρχίας, όταν το παιδί ξεχνά τους καλούς τρόπους. Όταν , όμως, το παιδί συμπεριφέρεται σύμφωνα με τον κανόνα ξεχνούν να το επιβραβεύσουν, γιατί το θεωρούν δεδομένο. Και, όμως, το να μιλά ένα παιδί ευγενικά στο τηλέφωνο, να τρώει όμορφα όταν είστε έξω ή σε φιλικό σπίτι, να μιλά ευγενικά και να απαντά ή να θέτει ερωτήσεις σε άλλους δεν είναι πάντα εύκολο. Η επιβράβευση, λοιπόν, μιας τέτοιας συμπεριφοράς αυξάνει την πιθανότητα επανάληψής της.
…Έτσι, μετά από όλα αυτά, ας κάνουμε ένα Rewind. Πίσω στο οικογενειακό τραπέζι οι αγκώνες κατεβαίνουν, το μπιφτέκι βρίσκεται πίσω στο πιάτο, οι μπουκιές μικραίνουν, η συζήτηση γίνεται με ήρεμο τρόπο.
Στην παραλία, εντάξει τα παιδιά σας μπορεί να μη γίνουν ποτέ φίλοι με τα παιδιά των γνωστών σας, αλλά τουλάχιστον ένα «τι κάνεις;» θα το πουν. Θα απαντήσουν και σε κάποιες ερωτήσεις, έστω και μονολεκτικά.
Κανείς δεν θα καταλάβει ότι εσείς έχετε διαβάσει αυτό το άρθρο!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου